Το Ορφανοτροφείο στην Αίγινα και το «Αλληλοδιδακτικό Σχολείο»
Όλα από κάπου ξεκινούν. Από μια ιδέα, ένα όραμα, μια ανάγκη για εξέλιξη. Κάπως έτσι, ο Ιωάννης Καποδίστριας έθεσε τα θεμέλια για τη λειτουργία του ελληνικού κράτους. Η εκπαίδευση αποτελούσε σημαντικό μέρος των σχεδίων και έτσι, αποφάσισε να χτίσει τις βάσεις της στο Ορφανοτροφείο της Αίγινας.
Όταν ο Καποδίστριας έφτασε στην Ελλάδα με σκοπό την ίδρυση του ελληνικού κράτους, έθεσε ως κυβερνητική έδρα και πρώτη πρωτεύουσα την Αίγινα. Οι ανάγκες οργάνωσης ήταν πολλές τόσο στις σχέσεις με το εξωτερικό, όσο και στη λειτουργία του εσωτερικού. Εκτός από τα οικονομικά προβλήματα που είχαν ως συνέπεια τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης, δεν υπήρχε κανένα εκπαιδευτικό ίδρυμα ή σχολείο ώστε να δημιουργηθεί ο πρώτος πυρήνας εγγράμματων ανθρώπων με κοινή εθνική ταυτότητα.
Μία από τις πρώτες ενέργειες προς τη λύση αυτών των προβλημάτων ήταν η ίδρυση του Ορφανοτροφείου της Αίγινας, του πρώτου δημοσίου κτιρίου επί Καποδίστρια. Το 1828 αρχίζει η οικοδόμησή του που εξασφαλίζει εργασία σε πολλούς εξαθλιωμένους κατοίκους της Αίγινας και η λειτουργία ξεκινάει επίσημα το 1829.
Το Ορφανοτροφείο άρχισε να συγκεντρώνει πολλά παιδιά και τους παρείχε στέγη, τροφή, ένδυση, υπόδηση και εκπαίδευση τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο.
Αρχιτεκτονικά, ακολούθησε τις απόψεις του τότε ευρωπαϊκού χώρου σχετικά με τον τρόπο που θα πρέπει να οικοδομούνται κτίρια με παρόμοιες λειτουργίες: το ορφανοτροφείο οργανώνεται γύρω από μια κλειστή εσωτερική αυλή με λιτά και αυστηρά αρχιτεκτονικά στοιχεία, με σεβασμό στην τοπική αρχιτεκτονική.
Η αλληλοδιδακτική μέθοδος, δηλαδή η διδασκαλία από τους πιο ικανούς (ή τους μεγαλύτερους) μαθητές -τους πρωτόσχολους- πολλών μαθητών μαζί, πρωτοεμφανίστηκε στην Αγγλία και τη Γαλλία λόγω έλλειψης δασκάλων και σχολείων. Οι πρωτόσχολοι δίδασκαν τους υπόλοιπους με την καθοδήγηση του δασκάλου. Ο δάσκαλος είχε εποπτικό ρόλο. Το αλληλοδιδακτικό σχολείο χωριζόταν σε οκτώ τάξεις (κλάσεις). Οι μαθητές κατατάσσονταν σε κάθε τάξη με βάση τις γνώσεις τους και την πρόοδό τους σε κάθε μάθημα. Μπορούσαν, δηλαδή να ανήκουν σε μία ή περισσότερες τάξεις (κλάσεις), π.χ. μπορούσε ο μαθητής να παρακολουθεί Γραμματική στην 4η κλάση και Αριθμητική στην 6η κλάση. Ο αριθμός των κλάσεων ήταν διαφορετικός ανά μάθημα. Για την Ανάγνωση, τη Γραφή και την Αριθμητική είχαν δημιουργηθεί 8 κλάσεις. Η Γραμματική διδασκόταν στις κλάσεις 7 και 8, η Ιχνογραφία στις κλάσεις 5 και 8. Τα Θρησκευτικά διδάσκονταν σε 3 τμήματα που δημιουργούνταν από τις 8 κλάσεις. Στις κλάσεις 1-4 δίδασκαν τις προσευχές, στις 5-7 την Ιερή Ιστορία και στην κλάση 8 Κατήχηση.
Η εκπαιδευτική μέθοδος που εισήγαγε ο Καποδίστριας στο Ορφανοτροφείο ήταν η λεγόμενη «αλληλοδιδακτική», μία μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε από τα μέσα του 17ου αιώνα στην Αγγλία και τελειοποιήθηκε τον 18ο αιώνα στη Γαλλία του Sarazin. Ονομάστηκε έτσι για το λόγο ότι με την καθοδήγηση του δασκάλου χρησιμοποιούνταν οι καλύτεροι μαθητές (οι πρωτόσχολοι) για να διδάσκουν τους υπόλοιπους. Την αλληλοδιδακτική στην Ελλάδα εισήγαγε επίσημα ο Ιωάννης Κοκκώνης στα χρόνια του Καποδίστρια, μεταφράζοντας (1830) τον οδηγό της αλληλοδιδακτικής μεθόδου του Σαραζίνου (Sarazin) . Μια ιδέα για τη μέθοδο που εφαρμοζόταν στα αλληλοδιδακτικά σχολεία στην Ελλάδα μας δίνει ο Γ. Κλεόβουλος σε επιστολή του στον Λευκάδιο Αθανάσιο Πολίτη που δημοσιεύθηκε στον Λόγιο Ερμή. Εκεί μεταξύ άλλων ο Κλεόβουλος γράφει ότι: «η βάσις αυτής (της αλληλοδιδακτικής) ως εξ αυτής της ονομασίας εννοείται, εις το να διδάσκωνται τα παιδιά αναμεταξύ των αμοιβαίως: τα πλέον προκομμένα δηλαδή τα ολιγότερον».
Έτσι λειτούργησε και το Ορφανοτροφείο. Εισήχθησαν «τρεις κλάσεις ελληνικών μαθημάτων» και πολλά μαθήματα που δίδασκαν τέχνες όπως ξυλουργική, σιδηρουργική , τυπογραφία κλπ. Στη λειτουργία του, εντάχθηκε και το Πρότυπο σχολείο, απ’ όπου θα αποφοιτούσαν δάσκαλοι για τα αλληλοδιδακτικά.
Στην πορεία, το κτίριο του Ορφανοτροφείου λειτούργησε και ως η πρώτη Εθνική Βιβλιοθήκη που τότε ονομαζόταν «Αποθήκη Βιβλίων». Πρώτος της επιστάτης υπήρξε ο Γ. Γεννάδιος, ο οποίος το 1832 ζήτησε τη μετεγκατάστασή της στο Κεντρικό Σχολείο του νησιού και δυο χρόνια αργότερα μεταφέρθηκε στη νέα πρωτεύουσα, την Αθήνα.
Το όραμα του Καποδίστρια απέφερε γρήγορα καρπούς αφού όντως το Ορφανοτροφείο αποτέλεσε τον πρώτο εκπαιδευτικό φάρο κατά την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Και λειτούργησε ως τέτοιος έως το 1844 οπότε και μετατράπηκε σε φυλακές, γεγονός αρκετά ειρωνικό αν σκεφτεί κανείς το λόγο για τον οποίο φτιάχτηκε.
Σήμερα, υπάρχει ακόμη στην Αίγινα, αν και είναι κλειστό. Όμως, σε συνέχεια αυτής της ιστορίας, ιδρύθηκε το 1948 η Δημόσια Καποδιστριακή Βιβλιοθήκη της Αίγινας (προσωρινά στεγάζεται στο χώρο του Καποδιστριακού Κυβερνείου της Αίγινας) που περιλαμβάνει δραστήριο δανειστικό τμήμα, πλούσια συλλογή του τοπικού τύπου, αλλά και μία όχι ευκαταφρόνητη συλλογή σπάνιων βιβλίων παλαίτυπων, ενώ φιλοξενεί και το ανέκδοτο αρχείο του Γερμανού αρχαιολόγου Γαβριήλ Βέλτερ, πρώτου ανασκαφέα του αρχαιολογικού χώρου της Κολόνας.